Kattin Chilibolost
Entrevue

“Herri autoktonoek beste herriekin batera borrokatu nahi dute”

Alexis Tiouka Guyanako herri autoktonoen eskubideetan jurista aditua da. Baigorrin ekainaren 30etik uztailaren 7ra bitartean iragan den IV. Herrien Borroken dokumental festibalean mintzatu zen.

Alexis Tiouka, Guyanako herri autoktonoen eskubideen aldeko militantea.
Alexis Tiouka, Guyanako herri autoktonoen eskubideen aldeko militantea.

Guyanako herri autoktonoen eskubideen aitortzarekin guztiz lotua den errekurtso naturalen esplotazioari buruzko mahai ingurura gomitatua izan zinen. Nola heldu diozu gaiari?

Alexis Tiouka: Urrezko mendiaren (Montagne d´Or) eta multinazionalek aire librean atera nahi duten urrearen kasua hartu nuen. Guyanako herri autoktonoen lurraldean egiten ari diren aktibitate horiek maila ainitzetan dute eragina, erraterako, eskubide sozialetan edo osasun eskubidean eta ez dio neholako ekarpen positiborik egiten Frantziak Cop21ean harturiko engaiamenduari. Herri autoktonoen eguneroko bizia xeheki azaldu dut.

Nazio Batuen Erakundeko (NBE) ordezkari izana zara, herri autoktonoen eskubideen inguruan lan eginez. Nazioarteko zuzenbidearen ikuspegitik, zeintzuk dira herri hauek babesten dituzten testuak?

Nazioarteko testuinguruan, 2009an Frantzia Bioaniztasunaren Hitzarmenera batu zen. 2016o irailean berriz, Herri Autoktonoen Eskubideen inguruko Nazio Batuen adierazpenarekin bat egin zuen. Baina orain testuinguru nazionalean indarrean jarri behar da. Hau egiteko hainbat aukera bada, konstituzioa berrikustea barne. Memento honetan eskubide autoktonoen auzia Frantziar Estatuan sar genezake. Zentzu horretan, NBEko aholku-kontseiluak Frantziari erran dio herri autoktonoen eskubideen aitortzak ez duela Frantziako konstituzioa zalantzan jartzen. 

Nazioarteko zuzenbideko beste elementu batzuk ez dira betetzen, horien artean herri autoktonoen ondarea aitortzen duen Unescoren adierazpena. Urrezko mendian ospakizunerako eta kanpoko erasoetatik babesteko lekuak aurkitzen ahal ditugu. Egun, ondare material eta immaterial hau mehatxupean da. Alta, tresna juridikoak daudenez, aski litzateke horiek indarrean jartzea.

“Zuzenbide nazionalaren” mugei aurre egin behar diezu...

Eta frantziarrak baizik ez daudela adierazten duen konstituzioari ere. Aitzitik, nazioarteko zuzenbidea argia da. Herri autoktonoak existitzen direla eta nazio-estatuek errespetatu eta aitortu behar dituztela erraten du. Eskualde mailan, lurraldea eta herri hauen existentzia bera aitortzeari uko egiten dioten hautetsiei aurre egin behar diegu.

Guyanaren hegoaldeko Wayana herriaren baitan diren suizidio kasuen inguruan ere mugitzen ari zara. Drama honen azalpena egiten ahalko zenuke?

Suizidioek arrazoi ezberdinak dituzte. Lehenik, urrearen arpilatze legal eta ilegala. Praktika hauek bortizkeria ainitz ekartzen dute. Merkurioaren erabilerarekin ingurumena suntsitu eta Wayanako biztanleen jatekoa arriskuan jartzen dute, arrantzaz eta ehizaz bizi baitira. Jendarteko kanpoko joerek eguneroko bizian pusatzen dituzte, haien eskubide kulturalak hautsiz. Instalatzen diren sekta amerikarrak ere hor dira. Deigarria da urre arpilatzea den lekuan, beti eliza bat jartzen dela.

Honetaz gain, eskolaren jiteak identitate arazo bat ekarri zuen. Wayanako jendeen artean ez da aski harrotasunik “Wayanak gara” errateko. Beren lurraldea defendatu eta aurre egin beharrean, kanpotik heldu diren joera kaltegarriak sufritzen dituzte. Nazio-estatu frantziarra gorrarena egiten ari da.

Egoera honen aitzinean, etnopsikiatria garatzea eta haien identitatearen baieztapena egitea aipatu duzu.
Memento honetan suizidio kasuak mintzagai dira. Harrigarriena da politikariek ez dutela honetaz hitz egiten. Eskualdeko Osasun Agentziak zerbait eskaintzen du... baina noizbehinka psikologo bat bidaliz ez da guzia konpontzen ahal. Palikur, Teko, Wayapi eta herri guziei tresnak eman behar zaizkie eta zehazki zer nahi duten galdegin. Hau da Kanadan komunitate autoktonoekin egin dutena. Bada garaia Wayanarrek ardurak hartu eta egoera honetatik ateratzeko bidea aurki dezaten.

Wayanarrez harago, ardura hori beste herri batzuei ere dagokie...

Borroka autoktonoa herri guziei dagokie. Gizateriaren aldeko borroka da. Amazonian, aldaketa klimatikoaz ohartarazten lehenak herri autoktonoak dira. Mugitzen direnean eta nazioarteko konferentzietan parte hartzen dutenean, haiek entzun beharra dago. Herri autoktonoek beti mundua ohartarazten dute eta jadaneko ez dute bakarrik borrokatu nahi. Beste herri batzuekin gauza berdinengatik eta aberastasuna nahiz ezagutza intelektuala lapurtzera heldu diren multinazionalen kontra borrokatu nahi dute.