Franck DOLOSOR

Itsaso berean, lurralde berean

IRITZIA - " Euskal Herria lurralde konplexu bezain aberatsa da, eta aberastasuna aniztasunak ematen dio", Franck Dolosor kazetariaren hitzetan. Abiapuntu horretatik gaskoinaren lekuari interesatu da.

Franck Dolosor iruditan.
Franck Dolosor iruditan.

Gaskoi eta euskaldunen arteko harremanak ez dira beti hain errexak izan azken urteetan baina etorri da garaia eskuz esku aritzeko. Izan ere, bi aldeek hobe dugu denak zutik egotea, jendetasun eta adiskidetasunean. Euskaltzaleak aise uler dezake bretoin, korsikar edo katalanek bihotzean sentitzen dutena ama hizkuntzan mintzo direlarik edo beren hizkuntzaren alde lan egiten dutelarik. Haatik, iduri luke ez dela beti gauza bera gertatzen gure lehen auzokideekin. Alta, ez dira bakarrik auzokoak, gurean bizi diren lagunak baizik. Izan ere Erango eta Angelu artean, Bidaxune edo Baionan bizi diren gaskoiak Lapurdi eta Nafarroa Behereko herritarrak dira. Euskal Herria lurralde konplexu bezain aberatsa da, eta aberastasuna aniztasunak ematen dio. Ipar Euskal Herriko hiru lurraldeek batasun politikoa erdietsi dute berriki elkargoaren sortzearekin. Tresna berria, bertzeak bertze, euskarari oldar berria emateko, eta agian laguntza ekarriko du ere gaskoiari hats berria emateko.

Angelu aldeko irrati libreak desagertu zirenetik Ací Gasconha elkartearen irrati emanaldia Gure Irratian aireratzen dute. 20 urteko elkarlan oparoa. Bokalen ikastola berria zabaldu nahi dute zonbait familiek eta ondoan Calandreta ere sortzea aztertzen ari dira. Baionaldeko seinaletikaren parte batean hiru hizkuntzak erabiltzen dituzte, frantsesa, euskara eta gaskoia. Gauza bera Baionako besten afitxetan edo zenbait kultur ekitalditan. Euskararen sustatzeari esker gaskoiak merezi duen tokia erdiesten du noizean behin, eta batzuetan Biarnoan edo Landesetan baino gehiago. Dena den, erdi arotik datorren mintzaira kinka biziki larrian dago San Ezpirituko zubiaren bi aldeetan. Gehienetan ondokoei mintzaira irakatsi ez dieten jakitate haundiko hiztun osoak badoaz eta urtez urte gero eta egoera ilunagorat hondoratzen da itsas aldeko okzitaniera.

Denboran, harreman anitz zegoen bi komunitateen artean, merkataritza eta laborantzan batik bat. Gaskoiak eta euskaldunak gaizki moldatzen direla gezurra da, galdetu bertzenaz Bidarrai, Oragarre edo Peiroradeko tratu egileei ala Bastida eta Bardotzeko herritar hirueledunei.

Gaur egun, ikurrinak, lauburuak eta "euskal" edozein zerak begi bistan ditugu nonahi Baionan eta Ipar Euskal Herri osoan. Azken hamarkadetan gorde behar zen nortasuna agerian eman behar da orain edozein pate edo tangan baldin bada ere. Orain den-dena euskal da: kalitate apaleko barnerik eta funtsik gabeko marketina. Honterade deitzen direnek euskal izan nahi dute. Hala balira, Iturriotz lirateke. Txarragoa ote da gaskoia izatea? Duprat eta Camdessus-tarrek Landagoien familien duintasun bera dute, ala ez?

Baionaren erroak gaskoiak direla frogatzen dute bertako artxiboek: urrezko liburuak, katedraleko idazkiek, toponimiak eta duela zenbait urteko prentsa idatziak eta irrati saioek. 400 urtez Baiona aldeko hizkuntza ofiziala gaskoia izan zen, euskarak ez duelarik sekula horrelako mailarik erdietsi. Itsas aldeko okzitanoaren presentzia handia izan zen Gipuzkoan eta Nafarroan ere, eta eragin nabarmena dauka gure mintzairan: "Kadirak eta baxerak xekatzen ditut, sustut. Lehenik krakada eta gero potta". Harremanen lekuko ditugu ere Camblong euskaltzaleak, Ducassou pilotari trebea, Crouspeyre mahastizainak edo Riouspeyrous kantari zoragarria; hibridoak ahantzi gabe: Lantabat edo Larrebat bezala, larre eta vath, ibarra alegia. Gaskoizaleak eta euskaltzaleak itsasontzi berean gabiltzanez ibilibide hobea egin genezake elgarrekin, elgar adituz eta munta haundiko proiektuak gauzatuz. Gaskoi hiztun osoak berriz lortzea zaila izanen dela argi da. Dena den duela 50 urte nork erranen zuen 35 ikastola eta hainbertze ikasgela elebidun izanen zirela Ipar Euskal Herri osoan? Norbaitek amesten ote zuen bi urtetik behin Xilaba bezalako goi mailako bertsu hitz ordurik ospatzea? Baionako Port Neuf eta Pannecau karriketan ez da gehiago gaskoierarik entzuten gaur egun baina bertako historia eta hondarea ezagutarazten ahal lirateke bederen.

Elkarlanerako lehen urratsak emateko aitzakia izanen dugu laster: Xarnegu Egunekin Bardoze aldean eta Maiada Angeluko gaskoi jaialdiarekin. Plavenguts a tots! Ongi etorri deneri!